The divine Sarah Bernhardt

Είναι φοβερό τι μπορεί κανείς να ανακαλύψει στο youtube. Ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα καλλιτεχνών του μακρινού παρελθόντος, που δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι θα είχε αποτυπωθεί με κάποιο τρόπο η τέχνη τους σε μιά μπομπίνα ή κύλινδρο.
Έτσι έγινε και με την μυθική Γαλλίδα ηθοποιό Sarah Bernhardt.

Την αποκαλέσαν σαν "τη διασημότερη ηθοποιό της παγκόσμιας ιστορίας" και της έδωσαν το παρατσούκλι "the divine Sarah". Διανοούμενοι και λογοτέχνες της εποχής την αποθέωσαν σαν τον Oscar Wilde και George Bernard Shaw:

Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 22 Οκτωβρίου του 1844. Υπάρχουν αμφιλεγόμενα στοιχεία για τη ζωή της, πράγμα το οποίο έτρεφε και η ίδια με υπερβολές ή παραποιήσεις της για την αυτοβιογραφία της. Λέγεται ότι ασκούσε μαζί με την τέχνη της ηθοποιού και αυτή της εταίρας, κάτι το οποίο προκαλούσε σκάνδαλο για την εποχή. Με βοήθεια του Duc de Morny το 1859 άρχισε τις θεατρικές της σπουδές στο Conservatoire de Musique et Dèclamation.

H σκηνική της καριέρα ξεκίνησε όταν ήταν ακόμη σπουδάστρια στη Comédie-Française το 1862 αλλά εκεί δεν είχε επαρκή επιτυχία γιαυτό και το 1865 γύρισε στην ιδιότητα της ως κοκότα. Εκείνη την εποχή απέκτησε και το διάσημο φέρετρο της (ναι φέρετρο!) μέσα στο οποίο συχνά ξάπλωνε σαν σε κρεβάτι, με σκοπό να καταλάβει και να αισθανθεί πολλούς τραγικούς της ρόλους.

Άρχισε τη δεκαετία του 1870 να αποκτά φήμη στα θέατρα όλης της Ευρώπης και έφτασε και ως την Νέα Υόρκη, ακόμα και στη Κούβα. Προγύμναζε πολλές καλλιτέχνιδες στην τέχνη της ηθοποιίας και πρωταρχικά σαν σκηνική ηθοποιός έκανε ηχογραφήσεις διαλόγων από διάφορα έργα με το μέσο εκείνης της εποχής, το κύλινδρο (μιλάμε για τις αρχές του 20ου αιώνα).Μία από τις πρώτες ηχογραφήσεις είναι και η Φαίδρα του Ρακίνα, όπου και ακούμε:

(ηχογράφηση του 1902)

(η Φαίδρα εξαπολύει ένα οργισμένο μονόλογο για τον απαγορευμένο έρωτα της με τον προγονό της τον Ιππόλυτο)

PHEDRE

Oui, Prince, je languis, je brûle pour Thésée.

Je l'aime, non point tel que l'ont vu les enfers,

Volage adorateur de mille objets divers,

Qui va du Dieu des morts déshonorer la couche;

Mais fidèle, mais fier, et même un peu farouche,

Charmant, jeune, traînant tous les coeurs après soi,

Tel qu'on dépeint nos Dieux, ou tel que je vous voi.

Il avait votre port, vos yeux, votre langage,

Cette noble pudeur colorait son visage,

Lorsque de notre Crète il traversa les flots,

Digne sujet des voeux des filles de Minos.

Que faisiez-vous alors ? Pourquoi sans Hyppolyte

Des héros de la Grèce assembla-t-il l'élite ?

Pourquoi, trop jeune encor, ne pûtes-vous alors

Entrer dans le vaisseau qui le mit sur nos bords ?

Par vous aurait péri le monstre de la Crète,

Malgré tous les détours de sa vaste retraite.

Pour en développer l'embarras incertain,

Ma soeur du fil fatal eût armé votre main.

Mais non, dans ce dessein je l'aurais devancée :

L'amour m'en eût d'abord inspiré la pensée.

C'est moi, Prince, c'est moi dont l'utile secours

Vous eût du Labyrinthe enseigné les détours.

Que de soins m'eût coûté cette tête charmante !

Un fil n'eût point assez rassuré votre amante.

Compagne du péril qu'il vous fallait chercher,

Moi-même devant vous j'aurais voulu marcher

Et Phèdre, au Labyrinthe avec vous descendue,

Se serait avec vous retrouvée ou perdue.

Aσχολήθηκε και με άλλες τέχνες όπως ζωγραφική και γλυπτική αλλά και έγινε μοντέλο για τον ζωγράφο Antonio de la Gandara. Επίσης εξέδωσε μιά σειρά από βιβλία και έργα.

(μπρούτζινο γλυπτό της Μπερνάρ με τίτλο "The fool and the death")

Μεγάλη επίδραση η Μπερνάρ άσκησε στην grand opera,μια επίδραση που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Γράφτηκαν για την ίδια έργα στο θέατρο,όπου αργότερα μεταφέρθηκαν στην όπερα ,όπως οι ηρωίδες Tosca και Salome και άλλες.

(η είσοδος της Τόσκας στο γραφείο του Σκάρπια σε σκηνικό ντοκουμέντο του 1905. Μάλιστα η σκηνοθετική οδηγία της απόθεσης των κηροπηγίων εκατέρωθεν του πτώματος του Σκάρπια και του Εσταυρωμένου πάνω του από την Τόσκα μετά τη δολοφονία του από την ίδια, είναι κάτι που καθιέρωσε η ίδια η Μπερνάρ και ακολούθησαν οι μετέπειτα πριμαντόννες. [βλέπε την Κάλλας στο βίντεο της δεύτερης πράξης σε σκηνοθεσία Τζεφιρέλλι]).

Σε μία παράσταση της Τοsca του Victorien Sardou το 1905 στο Rio de Janeiro, η Μπερνάρ τραυμάτισε το δεξί της γόνατο, όταν χρειάστηκε να πηδήξει από ένα ψηλό τοίχο στη τελική σκηνή του έργου. Το τραύμα δεν θεραπεύτηκε καλά και το 1915 αναγκάστηκε να ακρωτηριαστεί όλο το δεξί πόδι λόγω της παρατεταμένης γάγγραινας, πράγμα που την καθήλωσε σε πολυθρόνα για αρκετό καιρό. Ενώ αρνήθηκε 10000$ για να προσφέρει το ακρωτηριασμένο πόδι της για ιατρικό αντικείμενο έρευνας και δε δέχθηκε να βάλει ξύλινο προσθετικό άκρο, συνέχισε την καριέρα της στην Αμερική με επιτυχία και γύρισε στη Γαλλία για να παίξει σε δικά της έργα έως το θάνατο της. Το καταπληκτικό είναι ότι ενώ η φυσική της κατάσταση της επέβαλε την ακινησία πάνω στη σκηνή, η μαγευτική φωνή της, που καθόλου σχεδόν δεν μεταβλήθηκε με την πάροδο του χρόνου, της χάρισε αμέτρητες επιτυχίες.

Πέθανε από uremia στις 26 Μαρτίου 1923 και είναι θαμμένη στο κοιμητήριο του Pére Lachaise στο Παρίσι.

H Mπερνάρ γύρισε και βουβές ταινίες και μάλιστα ως μία από τις πρωτοπόρες ηθοποιούς της εποχής της, όπως είναι και η δίλεπτη "ο θάνατος του Άμλετ" του 1900 με συνοδεία μουσικής και ηχητικών εφέ από Edison cylinder(τώρα χαμένη):

Άλλο ένα ντοκουμέντο από βουβή ταινία είναι και το Queen Elisabeth του 1912, όπου η Ελισάβετ βλέπει έντρομη το πτώμα του αγαπημένου της Δούκα του Έσσεξ και ανακαλύπτει ότι δεν φορά το δαχτυλίδι-σύμβολο της πίστης του προς αυτήν:

H ερωτική ζωή της Μπερνάρ δεν ήταν λιγότερο ταραχώδης απ'ότι σαν αρτίστα. Σύναψε φιλικές σχέσεις με ζωγράφους, λογοτέχνες σαν τον Victor Hugo,ηθοποιούς και απέκτησε ένα γιο, τον Maurice με ένα Βέλγο ευγενή. Είχε μια τόσο παθιασμένη και στενή φιλία με την 14 χρόνια νεότερη της ιμπρεσσιονιστική ζωγράφο Louise Abbema, που λέγεται ότι ήταν εραστές.

Τέλος παντρεύτηκε έναν Έλληνα ηθοποιό τον Αριστείδη Δαμάλα (γνωστό στη Γαλλία ως Jacques Damala) στο Λονδίνο το 1882 αλλά ο γάμος κράτησε ως το θάνατο του Damala το 1889 σε ηλικία 34 χρόνων και γρήγορα κλονίσθηκε λόγω του εθισμού του στη μορφίνη. Τα τελευταία χρόνια του γάμου της λέγεται ότι σύναπτε σχέσεις με τον Πρίγκιπα της Ουαλλίας, τον μετέπειτα Εδουάρδο VII.

(Είναι γνωστό ότι η Μπερνάρ έπαιξε και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς, μήπως λόγω του γάμου της με τον Damala?Επίσης στο Θεατρικό Μουσείο Αθηνών στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου, υπάρχει ένα λευκό δερμάτινο μακρύ ως τον ώμο γάντι της Μπερνάρ, προσφορά της Κάλλας)

Τέλος κάτι σύγχρονο.Η Fanny Ardant υποδύεται τη Σάρα Μπερνάρ στο θεατρικό έργο "Sarah" στο θέατρο Eduardo II το Σεπτέμβριο του 2002: